Krzyżówka - układ okresowy

      1      2      3    
4    5     6         7      
    8              
       9   10         11   
  12      13        14      
        15          
    16           17   18    
19   20         21          
    22              
   23       24       25    26   
          27        
28   29                 
      30   31      32       
   33               
34                  
       35       36      

Poziomo:

4. Al, Aluminium - srebrzystobiały, kowalny i ciągliwy metal.
6. Fe, ferrum, jest miękkim, srebrzystobiałym, kowalnym i ciągliwym metalem odkrytym w starożytnosci. Należy do pospolitszych pierwiastków w skorupie ziemskiej. Występuje w licznych rudach.
7. Ce, cerium, wydziela się elektrolitycznie lub chemicznie z chlorku CeCl3. Jest stalowoszarym, kowalnym, miękkim i ciągliwym metalem, łatwo utlenia się w wilgotnym powietrzu i szybko reaguje z gorąca woda. Ciepło wytworzone przez pocieranie próbki czystego metalu może wywołać jego zapalenie.
9. Ge, germanium, w przyrodzie występuje najczęściej w minerałach, jest jednym z najważniejszych materiałów półprzewodnikowych stosowanych w elektronice (diody półprzewodnikowe, tranzystory, termistory, detektory półprzewodnikowe). Ponadto jest używany do produkcji luminoforów, filtrów optycznych, stopów specjalnych.
12. Rn, Jest bezbarwnym, bezwonnym gazem o gęstości 9,7 g/dm3 i temperaturze topnienia -71°C. Odkryty przez F. Dorna. Stosowany w leczeniu nowotworów złośliwych.
14. Cm, curium, jest srebrzystym metalem, o temperaturze topnienia 1340°C i gęstości 13,51 g/cm3, aktywnym chemicznie, sztucznie otrzymanym w 1944 (przez A. Ghiorso z współpracownikami). Pierwiastkowi nadano nazwę na cześć małżonków: M. Skłodowskiej – Curie i P. Curie.
15. Hg, hydrargyrum, potocznie zwana żywym srebrem. Jest lśniącym, srebrzystobiałym metalem, ciekłym w temperaturze pokojowej. Gęstość 13,55 g/cm3, temperatura topnienia -38,8°C.
16. Au, aurum, jest żółtym, błyszczącym, miękkim, kowalnym i ciągliwym metalem, bardzo dobrze przewodzi prąd i ciepło. Jest mało aktywne chemicznie, w temperaturze pokojowej wykazuje odporność na działanie większości kwasów.
17. Os, osmium, W przyrodzie występuje w rodzimych stopach z platyną i irydem, np. w irydosminie. Jest otrzymywany z surowej platyny. Jest niebieskoszarym, bardzo twardym i kruchym metalem. Wykazuje odporność na działanie wielu czynników chemicznych (metal szlachetny), roztwarza się w wodzie królewskiej.
19. Nb, jest niezbyt twardym, kowalnym i ciągliwym, srebrzystoszarym metalem, odpornym na działanie czynników atmosferycznych, zasad i kwasów (z wyjątkiem kwasu fluorowodorowego). znajduje zastosowanie jako dodatek do specjalnych stali, katalizator, a także w produkcji lamp elektronowych.
21. Po, jest srebrzystobiałym metalem, emituje promieniowanie α. jest silnie toksyczny. Znajduje zastosowanie w analizie aktywacyjnej jako źródło cząstek α lub neutronów (w mieszaninie z berylem) oraz w badaniach mechanizmów procesów elektrodowych. Stosowany również (w satelitach) jako źródło ciepła i elektryczności.
23. Bi, jest różowobiałym, kruchym, łatwo topliwym metalem. Nie reaguje z wodą, roztwarza się natomiast w kwasie azotowym(V) i stężonym kwasie siarkowym(VI) oraz w wodzie królewskiej.
27. Te, W przyrodzie występuje w stanie wolnym i w minerałach. Jego związki są toksyczne. Tellur reaguje z kwasami: azotowym(V) i siarkowym(VI) oraz z wodą królewską (aqua regia), ulega działaniu chloru i fluoru w temperaturze pokojowej, silnie ogrzany roztwarza się w alkaliach, a w reakcji z tlenem utlenia się do TeO2.
28. Sc, Metaliczny jest otrzymywany elektrolitycznie z materiałów odpadowych po przerobie rud innych metali (np. uranu, wolframu). Jest srebrzystym, miękkim metalem, W przyrodzie występuje w minerałach.
30. Co, Tworzy tylko jeden trwały izotop. W przyrodzie występuje w nielicznych minerałach, głównie siarczkach i arsenkach. Jest srebrzystobiałym, błyszczącym, ciągliwym i kowalnym metalem. Nazwa pierwiastka pochodzi od niemieckiego słowa oznaczającego – gnoma, skrzata. Został on wyodrębniony w 1739 przez G. Brandta.
34. Np, pierwszy sztucznie wytworzony w 1940 (E.M. McMillan i P.H. Abelson) pierwiastek transuranowy. Dotychczas otrzymano 17 izotopów, wszystkie są promieniotwórcze. Śladowe ilości znaleziono także w przyrodzie, w rudach uranowych. Jest srebrzystym metalem, aktywnym chemicznie, podobnym do uranu.
35. Ca, calcium, W przyrodzie występuje w minerałach, również w wodach mineralnych, tkankach roślinnych i zwierzęcych. W organizmie człowieka stanowi główny składnik mineralny kości. W tkankach miękkich reguluje metabolizm i funkcje fizjologiczne – m.in. jego jony są regulatorem skurczu mięśni.
36. Hf, jest srebrzystobiałym, ciągliwym metalem, gęstość 13,29 g/cm3, temperatura topnienia 2227°C. Metaliczny hafn jest stosowany w technice reaktorowej (pręty kontrolne), do wytwarzania żaroodpornych stopów oraz getterów. Nazwa pierwiastka pochodzi od łacińskiej nazwy Kopenhagi. Został on odkryty przez D. Costera i G. Von Hevesy’a w 1923.

Pionowo:

1. He, należy do pierwiastków najbardziej rozpowszechnionych. Otrzymuje się go z gazu ziemnego (gdzie występuje w stężeniu do 2% objętości). jest gazem jednoatomowym, bezwonnym, bezbarwnym, obojętnym chemicznie. Stosuje się go w reaktorach jądrowych jako czynnik chłodzący, w badaniach kriogenicznych do wypełniania lamp jarzeniowych, termometrów niskotemperaturowych, balonów oraz w mieszaninie gazowej, którą oddychają nurkowie głębinowi.
2. Ho, jest miękkim, srebrzystym metalem, na powietrzu pokrywa się warstwą tlenku. W przyrodzie występuje w znikomych ilościach, m.in. w monacycie, gadolinicie, bastnezycie. Metaliczny jest otrzymywany przez redukcję HoCl3 wapniem metalicznym lub elektrolizę stopionego chlorku.
3. Er, jest miękkim, srebrzystobiałym metalem. bywa niekiedy stosowany jako dodatek do stopów. Nazwa pierwiastka pochodzi od szwedzkiego miasta Ytterby. Został odkryty przez C.G. Mosandera w 1843 roku.
4. Gd, jest srebrzystobiałym metalem, znanych jest 7 trwałych i 12 sztucznych, promieniotwórczych izotopów tego pierwiastka. Znajduje zastosowanie w technice jądrowej jako składnik prętów pochłaniających strumień neutronów. W metalurgii wykorzystywany jest jako dodatek do stali.
5. Yb, ytterbium, jest miękkim, błyszczącym, srebrzystobiałym, kowalnym metalem. wykorzystywany jest do produkcji ferrytów oraz w metalurgii. Nazwa pierwiastka pochodzi od szwedzkiej miejscowości Ytterby. Został on odkryty przez J.Ch. Galissard de Marignac’a w 1878 roku.
7. Zn, zincum, jest niebieskawosrebrzystym metalem. W przyrodzie występuje w minerałach, jest także otrzymywany metodą pirometalurgiczną lub metodą hydrometalurgiczną. Jest składnikiem wielu stopów (mosiądze, brązy, tombak). W skali laboratoryjnej bywa stosowany jako środek redukujący lub czynnik do wydzielania wodoru. Jego związki służą do produkcji farb cynkowych, farmaceutyków oraz do impregnacji drewna.
8. I, w normalnej temperaturze, jest fioletowoczarnym ciałem krystalicznym (krystalizuje w układzie rombowym) o metalicznym połysku. W przyrodzie występuje w stanie wolnym w niektórych źródłach mineralnych oraz w stanie związanym w wodzie morskiej i w niektórych minerałach. Odgrywa kluczową rolę w metabolizmie gruczołu tarczowego. Jest otrzymywany w skali przemysłowej z ługów pokrystalizacyjnych powstających podczas oczyszczania saletry sodowej.
10. Eu, w przyrodzie występuje w minerałach - bastnezycie i monacycie. Jest srebrzystobiałym metalem, reaguje z wodą już w temperaturze pokojowej. Na powietrzu ulega utlenieniu. Znajduje zastosowanie w technice jądrowej do regulacji wielkości strumienia neutronów.
11. Br, jest łatwo lotną, ciemnobrunatną cieczą o duszącym zapachu, pary są trujące – działają silnie żrąco i drażniąco na błony śluzowe. Jest stosowany jako środek przeciwstukowy, w laboratoriach chemicznych jako utleniacz, a ponadto - do produkcji leków, barwników, składników błony fotograficznej.
13. Nd, jest srebrzystożółtym metalem, znajduje zastosowanie jako dodatek do stopów, jego tlenek zaś jest używany do barwienia na czerwono szkła (tzw. sztuczne rubiny), porcelany oraz emalii, a także w laserach.
18. Na, natrium, Jest srebrzystobiałym, bardzo miękkim metalem, na powietrzu szybko matowieje. jest stosowany w syntezach organicznych jako katalizator, reduktor i środek odwadniający, w metalurgii jako odtleniacz. Związki tego pierwiastka są składnikami: nawozów sztucznych, szkła, środków bielących i spożywczych, mydeł, detergentów, antyseptyków, fungicydów, środków gaśniczych, leków. Ciekły jest czynnikiem chłodzącym w reaktorach jądrowych.
20. In, jest metalem niezwykle rzadkim, w przyrodzie występuje w niewielkich ilościach w minerałach zawierających cynk, żelazo, ołów i miedź. Jest otrzymywany jako produkt uboczny z blendy cynkowej. Jest bardzo miękkim, srebrzystobiałym metalem, Niektóre jego związki znajdują zastosowanie jako półprzewodniki.
22. Cu, cuprum, jest ciągliwym i kowalnym metalem o czerwonym połysku, stanowi najlepszy, po srebrze, przewodnik ciepła i elektryczności. Jest mniej szlachetna od srebra i złota - w wilgotnym powietrzu pokrywa się patyną.
24. Tb, Srebrzysty, kowalny, bardzo miękki metal. W przyrodzie występuje rzadko, m.in. w minerałach. Zastosowanie w technice laserowej.
25. F, jest żółtozielonym gazem o charakterystycznej, ostrej woni, silnie toksycznym, jest stosowany do produkcji teflonu i freonów. Odkryty przez H. Moissana w 1886, nazwa pochodzi od fluere – płynąć.
26. Kr, jest on bezbarwnym, bezwonnym gazem, słabo rozpuszczalnym w wodzie, jest bardzo mało reaktywny chemicznie (gaz szlachetny) i występuje w postaci monoatomowej. Zastosowania: do wypełniania żarówek dużej mocy (łącznie z ksenonem) oraz "neonowych" reklam świetlnych.
27. Tl, srebrzystoszary, kowalny, bardzo miękki metal. W przyrodzie występuje w niewielkich ilościach w siarczkowych minerałach zawierających cynk, ołów, żelazo, miedź i chrom. znajduje zastosowanie jako składnik stopów, szkieł optycznych, elementów półprzewodnikowych, fotoogniw, katalizatorów, pestycydów (głównie środków gryzoniobójczych), termometrów.
29. Si, silicium, bezpostaciowy jest brunatnym proszkiem; odmiana krystaliczna jest szarym, twardym i kruchym ciałem stałym o strukturze typu diamentu, niemetalem (półmetalem, o własnościach półprzewodnikowych). Pierwiastek wyodrębniony i zidentyfikowany przez J.J. Berzeliusa w 1823 roku.
31. Pb, plumbum, jest typowym metalem o barwie szarej, miękkim, plastycznym, krystalizuje w układzie regularnym. Wszystkie związki tego metalu są trujące, wiążą się z kwasami nukleinowymi (działanie rakotwórcze i teratogenne) oraz białkami blokując ich funkcje. W organizmie ulega akumulacji.
32. Tm, Srebrzysty, kowalny, bardzo miękki metal, w przyrodzie występuje bardzo rzadko, w minerałach: gadolinicie, monacycie (w piasku monacytowym) jako domieszka wraz z innymi lantanowcami. Stosowany jako składnik ceramicznych materiałów ferromagnetycznych, niektórych materiałów mikroelektronicznych oraz jako źródło tzw. miękkiego promieniowania gamma.
33. Y, jest miękkim, srebrzystym metalem, W przyrodzie występuje w minerałach - gadolinicie, ksenotymie YPO4, samarskicie. Metaliczny jest otrzymywany z fluorku tego metalu działaniem metalicznego wapnia.